6 HAZİRAN 2021: KADINLARA DAHA ÇOK MUHTARLIK KAPI’SI AÇMANIN TAM ZAMANI!

776 okunma — 02 Haziran 2021 18:29

admin

6 HAZİRAN 2021: KADINLARA DAHA ÇOK MUHTARLIK KAPI’SI AÇMANIN TAM ZAMANI!

Ayşe KAŞIKIRIK

İstanbul Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Doktorant

Küresel Eşitlik ve Kapsayıcılık Ağı (KAPI) Kurucu Başkanı

Giriş

Türk Dil Kurumu’na göre muhtar demek; “köy ve mahallenin yasalarla belirtilmiş işlerini yürütmek için o köy veya mahallede oturanların seçtikleri kimse”dir (https://sozluk.gov.tr). Muhtarlık kurumu demokrasinin özüdür. Muhtarlar partiler üstüdür. Siyasi kanal ile seçim kazanmazlar. Doğrudan kendi isimleri ile mahallelerinde aday olurlar ve seçilirler. Muhtarlık kurumu icra değil, rica makamıdır. Vatandaşın sosyal hayatının her anında muhtarlar vardır. Mahallenin ihtiyaçlarının karşılanmasında kamu kurumları, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları arasında adeta bir köprü görevi görür. Muhtarlık kurumu kadınların yerel siyasete aktif katılımının ve yerelde eşit temsilinin kapısıdır. Toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri yüzünden kadınlar erkeklerle eşit haklara sahip olmak için hala mücadele etmektedir. Kadınların seçme ve seçilme hakkını elde etmesi uzun soluklu bir mücadelenin kazanımıdır. 3 Nisan 1930’da Belediye Kanun’unun kabul edilmesiyle kadınlar belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı kazanmıştır (https://www.resmigazete.gov.tr). Bu tarihten 3 yıl sonra, ’26 Ekim 1933’te, kadınlar köy muhtar ve heyetlerine seçilme hakkını elde etmiştir (442 sayılı Köy Kanunu).

Türkiye’nin İlk Kadın Muhtarı: Gül Esin

İmkansızlıklar içerinde bir mucize yaratan, tarihe adını altın harflerle yazdıran, kadınların yolunu açan, rol model olan kadın Gül Esin; 1901 yılında Muğla’da doğmuş, savaşın ve yokluğun en yoğun yaşandığı dönemde kendi imkanları ile okuma yazma öğrenmiştir. Köyün tek okuma yazma bilen kadını olarak 1933 yılında muhtarlığa aday oldu. Gül Esin, Aydın‘ın Çine ilçesine bağlı Demirdere köyünde (Bugünkü Karpuzlu ilçesi), 500 kişinin katıldığı seçimden 7 erkek muhtar adayına karşı en yüksek oyu alarak 32 yaşında Türkiye Cumhuriyetinin ilk kadın muhtarı olma başarısını elde etti (https://lensdergi.com/2021/03/08/gul-esin/). İki yıllık başarılarla dolu muhtarlık süresinde kız kaçırma olaylarını önledi ve nikah işlerini düzene soktu. Gül Esin’in aktarımıyla: “Muhtarlık için aday olduğumda, bana kimse karşı çıkmadı. Muhtarlığa, o zamanki nahiye müdürümüzün isteği ile girmiştim. İlk kadın muhtar seçildiğimde de herkes bana yardımcı oldu. Muhtarlığım sırasında da köydeki kız kaçırma olaylarının önlenmesinde büyük çaba harcadım. Köye yol, köprü ve köy konağı yaptırdım (https://www.aydinkagik.org/tarihte_aydin_kadinlari.aspx).

Dünden Bugüne Muhtarlık Kurumunda Kadınlar

Temelleri 1829 yılına dayanan köklü bir kurum olan muhtarlıklarda kadın temsilinin düşüklüğü dikkat çekmektedir. 2014 seçimlerinde %1,3 olan kadın muhtar oranı 2019’da %2,14’e yükselmiştir. 2019 seçimlerinde kadınlar muhtarlıklarda önemli başarılar elde etmiş ve kadın muhtar sayısı %45,37 oranında artmıştır. 2019 yerel seçimlerine göre Bitlis, Muş, Sinop ve Şanlıurfa illerinde kadın muhtar yoktur. Cumhuriyet tarihi boyunda bir tane bile kadın muhtar çıkarmayan üç il bulunmaktadır: Bitlis, Muş ve Sinop (http://ka-der.org.tr). 2021 itibariyle 50.284 muhtar içinde kadın muhtar sayısı – 985 mahalle ve 116 köy olmak üzere – toplam 1101’dir. (Küresel Eşitlik ve Kapsayıcılık Ağı ”KAPI”). Verilerin gösterdiği gibi durum çok vahim. Her 100 muhtardan sadece 2’si kadın!

Mahalleleri Neden Kadın Muhtarlar Yönetmeli?

Mahalleyi, ilçeyi, kenti, köyü, yani “ortak yaşam çevresi”ni kadınlar ile erkekler aynı biçimde kullanmaz. Bu çevrenin sunduğu olanaklardan yararlanma fırsatları, biçimleri ve saatleri farklılık göstermektedir. Çünkü, kadınların ve erkeklerin “ortak yaşam çevresi”nden gereksinimleri ve beklentileri aynı değildir. Yerelde sunulması gereken birçok hizmetin aksaması en derinden ve en çok kadınları etkilemektedir. Örneğin kamusal olarak çocuk bakım hizmetinin sunulmadığı bir “ortak yaşam çevresi”nde bu sorumluluk kadınlar tarafından ve kadınlar arası dayanışma ağları ile yerine getirilir (Alkan, 2004).

Erkekler tarafından belirlenmiş bir yerel siyaset anlayışı, kadınların sorunlarını, beklentilerini ve ihtiyaçlarını görmezden gelmektedir. “Herkese eşit hizmet” anlayışı toplumsal cinsiyet eşitsizliğinden kaynaklanan farklılıkları göz ardı etmektedir. Herkes eşit hizmet bakış açısıyla tasarlanan cinsiyet körü politikalar nedeniyle, kadınların yerelde yaşadıkları sorunlar derinleşmekte ve kronik problemlere dönüşmektedir. Yerel Yönetimler siyasete girişin ilk basamağı olarak görülmektedir. Kadınların yerel siyasette görünür olmasının yolu yerel yönetimlere eşit katılımı ve eşit temsili ile mümkün olabilir. Bu bağlamda, muhtarlık kurumu kadınların yerel yönetimlere giriş kapısıdır.

6 Haziran 2021 Muhtarlık Ara Seçimleri

Yüksek Seçim Kurulu (YSK) tarafından Türkiye’de çeşitli nedenlerle boş bulunan 752 köy ve mahallede “muhtarlık veya ihtiyar heyeti”için ara seçim yapılacağı açıklanmıştır (https://www.ysk.gov.tr). Aynı zamanda, köy statüsünden belde statüsü kazanan Afyonkarahisar’ın Sinanpaşa ilçesine bağlı Güney beldesinde “belediye başkanlığı ve meclis üyeliği”seçimi olacağı duyurulmuştur. 6 Haziran’daki ara seçimlerde toplam 753 yerde sandık başına gidilecektir (https://www.ysk.gov.tr/tr).

Sonuç

Demokrasi yerelde başlar. Kadınlara yerel yönetimlerde yer açmanın kapısı muhtarlıklardır. Muhtarlık kurumu vatandaşların gündelik hayat pratiklerine en yakın birimlerdir. Rakamlarında gösterdiği gibi Türkiye muhtarların cinsiyet dağılımında sınıfta kalmıştır. Kadınların muhtarlıklarda temsili yok denecek kadar azdır. Oysa ki, eşitlikçi ve kapsayıcı demokrasilerin en temel göstergesi karar alma mekanizmalarında eşit temsildir. Eşitlikçi ve kapsayıcı mahalleler için kadın muhtar sayısı artmalıdır. Bu açıdan, 6 Haziran 2021 muhtarlık ara seçimleri daha çok kadın muhtar seçilebilmesi için önemli bir fırsattır.

Kaynakça