ZENGEZUR KORİDORU’NUN AZERBAYCAN İÇİN ÖNEMİ

Yadigar NAGIYEV

Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler – Yüksek Lisans Öğrencisi

1990’larda Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) dağılması, uluslararası sistemde büyük değişimleri getirmiş ve bu değişimden yararlanan SSCB ülkeleri; Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızıstan, Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan, Estonya, Letonya, Litvanya, Moldova, Beyaz Rusya ve Ukrayna kendi bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Fakat bağımsızlık kazanan ülkeler üzerinde merkezi yönetimin kaybolması, donmuş sorunların ortaya çıkmasına neden olmuş ve 1988 yılında temeli atılan Dağlık Karabağ sorunu bağlamında, Azerbaycan – Ermenistan çatışması ortaya çıkmıştır.

Bu çatışmaya genel itibariyle bakacak olursak, 1991 – 1993 yılları arasında realist, milliyetçi Ermeni politikaları karşısında, Azerbaycan yönetiminin iç ve dış politikada romantik yaklaşımlar sergilemesi, Birinci Karabağ Savaşında Azerbaycan’ın büyük hezimetine sebep olmuş ve bilinen resmi kaynaklara göre, Azerbaycan tarafından 12 bine yakın asker şehit olmuştur. Savaşta ki mağlubiyetler 1994 yılı Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in iç ve dış politikada aldığı pragmatik kararların sonucu olarak Bişkek Protokolü’nün imzalanması ile durdurulmuş ve Azerbaycan – Ermenistan arasında her ne kadar ateşkesi bozma girişimleri yaşansa da önemli sınır ihlalleri gözlenmemiştir.

Ateşkesin imzalandığı 1994 yılından itibaren Ermenistan’ın uyguladığı sert dil, provakasyonlar ve sorunun çözümü bağlamında umursamaz tavrı, 2016 Nisan’ında 4 günlük savaşa ve nihayetinde 2020 yılı Eylül’ünde İkinci Karabağ Savaşının yaşanmasına sebep olmuştur. Haydar Aliyev ve İlham Aliyev döneminde kurulan ve güçlenen ekonomik, askeri ve siyasi ilişkiler sonucunda güç toplayan Azerbaycan karşısında mağlup olan Ermenistan tarafında, Ermeni resmi kaynaklarına göre 4.520 Ermeni askeri hayatını kaybederken, Ermenistan ordusunda ciddi ölçekte hasarlar oluşmuştur. 8 Kasım Şuşa şehrinin Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri tarafından özgürleştirilmesi sonucunda 10 Kasım 2020 tarihinde Rusya öncülüğünde Azerbaycan – Ermenistan – Rusya tarafları arasında imzalanan anlaşma ile savaş son bulmuştur.

10 Kasım 2020 tarihinde imzalanan bir maddeye göre, Azerbaycan, Rusya kontrolünde Zengezur bölgesi üzerinden Nahchivana bağlanacak bir koridor kazanımı elde etmiştir. Nitekim, Azerbaycan’ın kadim bölgesi olan Zengezur, 1920 yılında bir takım ermeni severler tarafından, Azerbaycan’dan kopartırılarak Ermenistan’a verilmiş ve Nahcivan ile Azerbaycan arasında bağlantı kopmuş, Ermeni yönetiminin Zengezur bölgesinde yaşayan Azerbaycanlıları zorunlu göçe tabi tutması gibi planlar kanlı olayların yaşanmasını da beraberinde getirmiştir.

Belirtilen milli – manevi değerler açısından Zengezur bölgesi üzerinde Azerbaycan’ın her hangibir kazanımı hem Azerbaycan kamuoyu hem de Türkiye – Türk Devletleri ilişkileri açısından önemlidir. Her zamanki gibi, tüm dengeleri ve aktörlerin çıkarlarını gözetmeyi başaran Azerbaycan, Zengezur bölgesi üzerinden geçmesi beklenen,  Rusya – Azerbaycan – Ermenistan – Türkiye demiryolu hattı konusunda sıkı çalışmalar yapmaktadır. Oluşması beklenen hatt sadece Azerbaycan ekonomisi açısından değil, savaş öncesi ve sonrası yıpranan Ermenistan ekonomisi açısından da can simidi rolü niteliğindedir.

Belirtilen gelişmelere rağmen, birkaç aydır Ermenistan gelinde oluşan veya oluşturulmaya çalışılan istikrarsızlık, Başbakan Paşinyan ile ordu ve cumhurbaşkanı arasında alevlenen tartışmalar, Ermeni Diasporası’nın Ermeni yönetimleri üzerinden eskidenm beri uyguladığı anti-Türkiye ve anti-Azerbaycan politikaları, beklenilen yumuşama ve projelerin uygulanmasını yavaşlatmaktadır. Hem Ermeni Diasporası hem de Soros gibi düşünce kuruluşları etkisinde kalan Ermenistan Başbakanı Paşinyan yönetiminin bağımsız politika yürütememesi ve Ermenistan kamuoyunda bütünleşmeyi engelleyici konuşma ve eylemler, en sonunda Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev`in “Azerbaycan halkı 101 yıl önce bizden alınan Zengezur’a geri dönecek” ifadesini kullandı.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı, milli çıkarları sağlamak için gerekli tüm adımların atılacağını ve Zengezur koridorunun açılmasının Azerbaycan’ın milli çıkarlarına hizmet ettiğini söyledi: ‘’Ermenistan istese de, istemese de Zengezur koridorunu uygulayacağız. Onlar isterlerse daha kolay çözeriz, istemezlerse zorla çözeriz. Daha önce ve savaş sırasında dediğim gibi, ya gönüllü olarak toprağımızdan çekilin ya da sizi buna mecbur ederiz. Öyle de oldu. Zengezur koridorunun kaderi de aynı olacak. Asıl rakibimiz zaman. Çünkü demiryolları ve karayolları inşaatı zaman alıyor. Bu nedenle tüm güçler bu projeyi uygulamak için seferber edildi. Böylece Azerbaycan halkı 101 yıl önce bizden alınan Zengezur’a geri dönecek.’’ açıklamasına sebep olmuştur. Aliyev’in bu denli açıklaması, Azerbaycan’ın kendi çıkarları ve politik çizgisinde emin adımlarla ilerlediğini ve milli-manevi değerlere sahip Zengezur’un önemini gözler önüne sermektedir.