RUSYA’NIN AZERBAYCAN-ERMENİSTAN MERKEZLİ GÜÇ DENGESİ POLİTİKASI

Yadigar NAGİYEV

Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Yüksek Lisans Öğrencisi 

Son günlerde, Azerbaycan – Ermenistan arasında yeniden küçük çaplı çatışmaların yaşandığı gözlemlenmektedir. Bu çatışmaların temel nedeni, Ermenistan’ın proaktif söylem ve eylemleri ve Rusya’nın Azerbaycan ve Ermenistan arasında oluşturmaya çalıştığı güç dengesi politikası ile açıklanmalıdır. Nitekim, devletler, Realist teorinin güvenlik bağlamında yer alan ‘Güç Dengesi Politikası’na göre kendi çıkar alanında güçlenmeye çalışan diğer devletleri engellemek için çeşitli yöntemler uygularlar. Bu politika doğrultusunda, Rusya’nın son dönem Azerbaycan ve Ermenistan ilişkilerini inceleyecek olursak, İkinci Karabağ Savaşında Ermenistan’ın Batı söylemli Başbakanı Paşinyan‘ı bertaraf etmek için, Azerbaycan’ın 27 Eylül 2020 tarihinde haklı olarak kendi topraklarını özgürleştirmesi hareketini destekleyen ve sessiz kalan bir Rusya varken, savaş sonrası ise bertaraf edilen Ermenistan’ın Azerbaycan karşısında daha da erimesini engelleyen bir Rusya var. Bu görüntü aslında bizlere, ”Devletlerin dostu yoktur, çıkarları vardır” sözünü hatırlatmalıdır. Nitekim bu söylemde realist dış politika uygulayan Rusya, her iki taraf arasında seçim yapmamakta ve sadece bir tarafı diğer tarafla kendi çıkarları doğrultusunda zayıflatmaktadır.

Rusya’nın bölge devletleri ile bu denli ilgilenmesinden ziyade, AB gibi devlet üstü kurumlarda, taraflar arasındaki güç dengesinin korunmasında meraklıdır. Buna örnek verecek olursak, AB’nin savaş sonrasında Ermenistan‘a 2.6 milyar avro yardım ayırması ve diğer aktörlerin bu tarz açıklamaları adaletsiz olmasından ve 30 yıldır Azerbaycan toprağını işgal eden gücü desteklemesi gibi algılanmasından ziyade ne yazık ki, bu adaletsiz güç dengesi politikasıdır. Elbette, mesele incelendiğinde Ermenistan’a sağlanan yardımların bir çoğunun Ermeni Diasporası yardımıyla gerçekleştiğinin de altı çizilmelidir. Çünkü, Ermeni Diasporası’nın belirtilen ülkelerin ve Rusya’nın  yasama ve medya kuruluşlarında önemsenecek kadar etkili gücü vardır.

Kendisine karşı adaletsiz şekilde oluşturulan güç dengesi politikasına karşın Azerbaycan da çeşitli politikalar uygulamaktadır. Nitekim, Rusya ve Fransa gibi güçleri Türkiye, Pakistan ve İngiltere’nin desteği ile dengelemeye çalışan Azerbaycan, jeopolitik güç dengesi doğrultusunda, geçen gün Rusya ve İran’a Ermenistan’a verdikleri destekten dolayı nota vermiştir. En son CNN Türk’e röportaj veren Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, ”Rusya Ermenistan’ın müttefiki bizim komşumuzdur” açıklaması, Rusya tarafından uygulanan güç dengesi politikasının devletler arasında oluşturduğu gerginliği gözler önüne sermektedir. Belirtilen kaygılara rağmen, Rusya tarafından açıklamada bulunan Rusya Federasyonu Dış İşleri Bakanlığı sözcüsü Mariya Zaharova, ”Yurt dışına silah sevkiyatı, Rusya’nın egemenlik hakkıdır. Rus tarafı, bölgede bir güç dengesini koruma ihtiyacını dikkate alıyor” tarzında açıklaması savunduğumuz tezin ne kadar doğru olduğu ispatlamaktadır.

Rusya tarafından uygulanan güç dengesi politikasına karşı durabilmek ve Ermenistan üzerinde kendi etkisini artırabilmek için geçen gün Azerbaycan tarafının kendi toprakları içerisinde yer alan ve Ermenistan’ı İran’a bağlayan Goruş – Kafan kara yolunu sadece 1 günlük kapatması, Ermenistan Başbakanı Paşinyan’ı zor duruma düşürdü. Bunun yanı sıra Azerbaycan’ın Ermenistan ile sınırları mevzilerini güçlendirmesi, geçici ayrılıkçı bölgede yaşayan Karabağ Ermenilerinin de durumunu zorlaştırmaktadır. Hatta ekonomik sorun yaşayan Karabağ Ermenilerinden bir grup Azerbaycan vatandaşı olmak ve Azerbaycan‘da çalışmak istediklerine dair Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’den ricada da bulunmuştur.

Sonuç olarak, kendi çıkarları doğrultusunda her iki tarafla ilişkiler içerisinde olan ve Güney Kafkasya`ya kendi yakın çevresine geçit olarak gören Rusya, elinden geldiği kadar taraflar arasında ilişkilerin kendi bölgesel organizasyonlar doğrultusunda çözümlenmesini hedeflemektedir. Rusya’nın uyguladığı politikasına, ekonomisi ve askeri altyapısı zayıf Ermenistan’la kıyaslanmayacak bir şekilde güçlü olan Azerbaycan’ın jeopolitik realiteyi gözetleyerek dayanacağı beklenmektedir. Azerbaycan’ın aksine AB ile bütünleşmeyi hedefleyen Ermenistan’ın İkinci Karabağ Savaşı sonrası bu fikirleri ise şimdilik mümkün gözükmemektedir.