ENDÜSTRİ 4.0 VE KÜRESEL EKONOMİ ÜZERİNE ETKİLERİ

Prof. Dr. Nuray TERZİ

Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi

Tarih boyunca yeni teknolojiler ekonomik yapılarda ve sosyal yapılarda değişim yaratmıştır. Avcılık-toplayıcılıktan tarım toplumuna geçilmiş bu süreci sanayi devrimi izlemiştir. İlk sanayi devrimi 1760’tan 1840’lara kadar sürmüştür.  Devrim demiryollarının inşası ve buhar makinesinin devreye girmesiyle mekanik üretime öncülük eder. İkinci sanayi devrimi, 19. Yüzyıl sonları ve 20.yy başlarında ivme kazanır. Elektrik ve montaj hattının sağladığı destekle seri üretimi mümkün kılar. 1960’larda başlayan 3. Sanayi devrimi, yarı iletkenlerin, ana bilgisayarların, kişisel bilgisayarların ve internetin itici gücü ile gelişir. Dördüncü sanayi devrimi (Endüstri 4.0) bu yüzyılla birlikte başlar ve dijital devrim üzerinde yükselir (Schwab, 2016).

Endüstri 4.0, modern dünyamızda artık çok yaygın bir kelime olarak yer etmiştir. İlk olarak 2011 yılında Alman hükümetinin başlattığı bir proje ile gündeme gelir. İmalat sanayinin dijital olarak dönüştürülmesine dayanır(Schwab, 2016). Dijital otomasyon yolu ile üretim süreci dönüştürülerek üretimde kolaylık sağlanması ve üretimin arttırılması amaçlanır. Endüstri 4.0 bilgi teknolojisinin modern biçimlerini kullanır (Stefanuk, 2020).

Dijital teknolojideki hızlı ilerlemeleri yansıtan Endüstri 4.0, yapay zeka, makine öğrenmesi, nesnelerin interneti, robotiks, 3D yazıcılar ve blok zincir gibi teknolojileri içerir. Bu teknolojide bioteknoloji, nanoteknoloji, bilişsel, sosyal ve beşeri bilimlerin birleşmesi söz konusudur. Bu teknolojiler aynı zamanda öncü teknolojiler olarak bilinir. İnovative, hızlı büyüyen, birbirine derinden bağlı ve bağımlı teknolojilerdir (UNIDO, 2019).

Endüstri 4.0 aslında radikal bir değişim ve dönüşüm sürecidir. Yeni teknolojiler lineer olmayan, ekonomik sistemi ve sosyal yapıyı dönüştüren önemli değişimler getirecektir. Bireylerin yaşamlarını, çalışma biçimlerini ve birbiri ile etkileşimlerini etkileyen bir paradigma değişimine yol açmaktadır. Mobil teknoloji giderek daha ucuz hale gelmekte ve daha çok birey interneti kullanmaya başlamaktadır. Örneğin Nesnelerin interneti, araçlar, sistemler ve hizmetler arasındaki etkileşimi artırmakta, yapay zeka bireylerlerin davranışlarını ve tercihlerini tahmin edebilmektedir. Birey ve dijital sistemler daha önce hiç olmadığı kadar iç içe geçmektedir (ADB, 2017).

Yeni teknolojik kırılma daha önce hiç olmadığı kadar hızlı ve büyük etkiye sahiptir. Örneğin sabit hatlar 1878 de ilk geliştirildiğinde 75 yılda 100 milyon kullanıcıya ulaştı. Mobil hatlar ise 1979 da sadece 16 yılda 100 milyon kullanıcıya ulaşmıştır. Internetin 100 milyon kullanıcıya ulaşması ise 6 yılı almıştır. Apple 3 yıl içinde 100 milyon kullanıcıya ulaşır (ADB, 2017).

Yeni teknoloji inovasyon giderek karmaşık, çok disiplinli, işbirliği gerektiren plansız, tahmin edilemeyen ve yıkıcı bir süreçtir. İnovasyon çemberi hızlanıyor ve kısalmaktadır, bu da bir ürünün yaşam döngüsünün kırılmasına neden oluyor. Yeni gelişmeler eskiye oranla daha çok kişiye ulaşıyor ve sistemik bir şekilde yayılıyor. Tüm ülkeler ve özellikle az gelişmiş ülkeler süreçten etkileniyor. Tarımın sanayileşiyor, sanayi giderek hizmetler sektörüne adım atıyor, hizmetler sektörü de sanayileşiyor. Blockchain gibi teknolojiler, sosyo-ekonomik sistemi yıkma/tahrip etme potansiyeline sahip, akıllı sözleşmeler ile yeni süreç ve ilişkiler yaratıyor. İnsan hatası en aza iniyor, piyasa ve hükümetlerin rolünü azaltıyor (UNIDO, 2019).

Dördüncü Sanayi Devrimin ekonomi üzerine etkileri çok yönlüdür. Dördüncü Sanayi Devriminin yararları, işlem maliyetlerinin azalmasından, üretim sürecindeki kontrol, daha kaliteli ve daha güvenilir çıktı, artan verimlilik ve rekabet, daha güçlü endüstri güvenliği, üretimde müşteri odaklılık ve doğrudan yabancı yatırımlardaki artıştan kaynaklanır.

Küresel değer zincirleri, akıllı, dijital ağlar ve siber sistemler ile gelişmektedir, yatay ve dikey değer zinciri yaratmakta ve bu süreç uzak bölgeler arasında gerçek zamanlı olarak gelişecektir. Kitle üretimi yerini, kitle özelleştirmesine bırakmakta, ürün hizmet karakteristiklerini ve fonksiyonlarını güçlendirmektedir. Veri analitiği sayesinde müşteri verilerinin gerçek zamanlı toplanması, yönetimi ve analizi sağlanabilecektir. Böylelikle müşteri davranışları değerlendirilerek yeni ürün, hizmet ve çözümler için avantaj sağlanacaktır. Tüm bunlar yaratılan/yaratılacak olan yeni iş modelleri ile gerçekleşecek, yeni ürün ve hizmetler ile ekonominin büyümesi teşvik edilecektir. Üretim etkinliği artarak bağlantılı maliyetler azalacaktır (UNIDO, 2019).

Rekabetlilik özellikle gelişen ülkelerdeki firmalar için önemlidir. Zira buralarda sermaye kısıtları teknolojinin geliştirilmesinde önemli bir faktördür. Sabit sermaye yatırımları, 4. Sanayi devrimi teknolojileri kapasite kullanımını artıracaktır, daha esnek robotlar, 3D yazıcılar çoklu-otomasyon üretim hatlarındaki yatırımları azaltacak daha etkin çözümler sunacaktır. Verimlilik ve rekabetlilik desteği ile teknolojilerin adaptasyonu ekonomik büyüme, iş yaratımı, yoksulluğun azaltılmasını sağlayacaktır(UNIDO, 2019).

Öncü teknolojilerde (frontiers) lider olan pek çok ülke, bilim teknoloji ve inovasyondaki gecikmeleri bertaraf ederek rekabetçi avantajı yakalayacaklardır. Fakat aynı zamanda bu değişime geç katılan (late comer) ülkeler için de avantajlar/eşsiz fırsatlar söz konusudur.  Bu ülkeler gelişmiş ülkeleri hızla yakalama olanağına sahip olacaklardır. 4. Sanayi Devrimi çağında late comer olarak yakalayan gelişen ülkeler daha aktif ve hızlı öğrenenler olarak daha fazla fırsata sahip olacaklardır, daha önceki teknolojileri yeniden üretmek yerine yeni ürün ve hizmetler üreterek bunu yapacaklardır (UNIDO, 2019).

Veri toplama, sahipliği ve transferi daha yüksek verimlilik ve etkinliğe katkı sağlayacaktır. Blok zincir ile asimetrik bilginin yarattığı negatif dışsallıklar azaltılabilecektir. Gelişen ülke üreticileri piyasalara rahatça girebileceklerdir. Hem piyasada hem toplumda kararların verilmesinde, blok zincir ile doğrudan iletişim ve etkileşim sağlayacaktır (Schwab, 2016). Güven temeline dayalı teknolojiler ile, dolandırıcılığın yaratacağı tahmin edilemeyen maliyetler, azaltılabilecektir. 5G gibi kablosuz teknolojiler, 4. Sanayi Devrimi teknolojilerinin yararını güçlendirecek ve gelişen ülkeler adeta bir kurbağa gibi yukarı sıçrayacaklardır. Pek çok endüstri teknoloji konusunda oldukça büyük gayret sarfetmektedir. AR-GE faaliyetlerine yatırım yapmakta, yazılım geliştirme uzmanları yetiştirmekteler. Yabancı doğrudan yatırımının % 37’sinden fazlasının gelişen ülkelere teknoloji yatırımları yapacağı öngörülmektedir (UNIDO, 2019).

Küresel Ekonomi İçin Fırsat ve Tehditler

Fırsatlar

Yeni teknolojiler, bireylerin refahını artıracaktır. Bireylere değer yaratacak, daha önceleri ulaşılamayan TV, uçak bileti, kontak lenslere pek çok kişi ulaşabilmektedir(Schwab, 2016). Zenginlik ile teknoloji arasındaki trade off değişmekte yeni teknolojiye düşük gelirli bireylerde ulaşabilmektedir

Ticaret ve hizmetler sektörüne girişte pek çok kişiye fırsatlar sağlamaktadır. Bu anlamda finansal kapsayıcılık artacaktır. Endüstri 4.0 ile bilginin yeni kaynaklarına, yeni eğitim biçimlerine (online eğitim, sanal sınıf gibi) ulaşım kolaylaşacaktır. Online tıp hizmetleri ve yeni finansal hizmetler gelişecektir (ADB, 2017).

KOBİ’ler pek çok bölgede ekonominin bel kemiği oluşturmaktadır, aynı zamanda önemli oranda istihdam sağlar. KOBİ’le, inovasyonun kaynağıdır, çoğu da finansa, iş hizmetlerine ve bilgiye girişte sınırlı bir gelişime sahiptir. Birkaç sene öncesine göre pazar yerlerinde ve online hizmetlerde dijitalin yükselişi KOBİ’lerin ticaretini geliştirmektedir. Blok zincir gibi teknolojiler, ödeme ve lojistik hizmetlerinde küçük işletmelere önemli avantaj sağlamaktadır. Örneğin e-ticaretin değeri ASEAN’da 9 milyar dolara ulaşmıştır. Kişi başına yaklaşık 14 dolardır. Bu rakam Çin’de 426 milyar dolar, kişi başı 327dolardır (ADB, 2017).

4. Sanayi Devrimi teknolojileri gelişen ülkelere fırsatlar yaratmaktadır. Sanayi devriminin geleneksel aşamaları bypass ediliyor, örneğin mobil telefonlar pahalı sabit hat ihtiyacını azaltmaktadır. Online ve mobile bankacılık, fiziki banka şubesi ihtiyacını azaltıyor (Schwab, 2016). Drone’lar, hafif ağırlıktaki ürünleri taşımaya yardım etmektedir. Tıp ürünleri gibi yüksek katma değerli ürünler, zayıf ulaşım altyapısı olan uzak bölgelere gönderilebilmektedir. Tabi ki drone’lar, daha ağı ürünlerin ve insanların ulaşım için gerekli yol ihtiyacını azaltmayacak, ancak yeni biçimlerde ulaşım altyapısını şekillendirmek için belli bölgelerde insana bağlı çevrenin dejenerasyonu devam etmektedir. Yapay zeka, drone ve uzaktan kontrol ile balıkçıklık, ormancılık daha etkin bir şekilde gözlenebilecektir. Blok zincir sistemi su dağıtımında kullanılabilecektir.

Pek çok ülke büyük tarımsal alanlara sahiptir ve 4. Sanayi Devrimi çiftçiliği pozitif olarak etkileyecektir. Kısa dönemde, çiftçilerin internete bağlanması ile iyi düzenlenmiş belge sistemi oluşturulabilecek, çiftçilerin verimliliği, karlılığı ve sürdürülebilirliği artacaktır. Akıllı telefonlar çiftçilere daha iyi pazar fiyatlaması, hava durumu bilgisi, toprak, tohumlar ve gübreleme sağlayacaktır. Paylaşım ekonomisi yolu ile çiftçiler, tarım araçlarını online paylaşım sitelerinden kiralayabileceklerdir. 4. Sanayi Devrimi ile ürünler izlenebilecek ve kirlenmiş gıda riski azaltılabilecektir. Yeni lojistik uygulamaları ile, kırsal bölge içine ve dışına nakliye hizmetleri verilebilecektir. Çiftçilikte mikrobiyolojinin kullanımı artacak ve daha kolay tohum, bitki ve hayvancılıkta genetik yaratım daha kolay olacaktır (ADB, 2017).

Sağlık hizmetlerine yeni iş modelleri (tele-tıp gibi) katılacaktır. Doktorlar, hastalarının genetik, çevresel ve davranışsal verilerini toplayabileceklerdir. Örneğin Türkiye’de E-nabız uygulaması üzerinden hastaların geçmiş hastalık bilgileri verilen ilaçlar hastanın izni dahilinde görülebilmektedir. Hassas tıp gibi hizmetler gelişecek uygun olmayan tıp üzerine harcamalar azalacaktır.

Ayrıca yeni teknolojiler ile iklim değişiminin etkisi azaltılabilecektir. Blok zincir teknolojisi maliyet etkinliği sağlayacaktır. Karbon emisyonu izlenebilecek, Çin’ deki gibi karbon piyasalarının oluşumu izlenebilecektir.

Tehditler

Yapay zeka ve robotikler hızla gelişiyor, insanlardan daha iyi performans gösteriyorlar, böylece hem maliyetler azalıyor hem de verimlilik artmaktadır. Fakat aynı zamanda pek çok kişiyi iş kaybı ile tehdit etmektedir. Özellikle düşük vasıflı işçiler/montaj hattında çalışanlar tehdit altındadır. Hizmet işçileri de olumsuz olarak etkilenmektedir. Yeni dönem, bölgesel başarı hikayelerini etkisiz bırakıyor.

Küresel ekonomide gelişmiş ve azgelişmiş bölgeler arasındaki ekonomik yakınsama son dönemde önemli oranda artmıştır. Ancak bölgeler arası eşitsizliğin azalmasında yeterli olmamıştır. 4. Sanayi devrimi yetenek ve bilgiyi hızlandırma potansiyeline sahiptir. Bu durum, ülkeler arasındaki yakınsamayı düşürebilir, eşitsizlikleri artırabilir. Kapsayıcı olmayan büyüme ülkeler arasında sosyal ve politik istikrarsızlıkları artırabilir, ülkelerin bölgesel entegrasyona yönelik desteklerini azaltabilir. (ADB, 2017).

Pek çok ülke için sanayileşme düşük maliyetli/düşük vasıflı işçiye bağlı olarak gelişmekte ve yabancı yatırım çekilmektedir. Fakat yapay zeka ve robotların gelişimi düşük maliyet/düşük vasıflı işçi rekabetliliğini azalacaktır. 3D yazıcılar üretimin doğasını tamamen değiştirecektir. Bugün pek çok ürün merkezi yerlerde belli ölçek ile standardize olarak üretilmektedir. Gelecekte, 3D yazıcılar yerel olarak üretim yapılacak ve talep üzerine müşteri isteğine göre üretim gerçekleşecektir. Dijital tasarımlar farklı bölgelerden indirilebilecektir. Bu üretimin yeniden yüksek maliyetli üretildiği bölgelere kaymasına neden olacak ve yabancı yatırımın cazibesini azaltacaktır. Bilgi temelli ekonomilere doğru hızla hareket ülkelerin rekabetçi olmasını sağlayacaktır.

4. Sanayi devrimi, pek çok KOBİ için imkan sunarken, büyük şirketler için zorluklar yaratabilecektir. Örneğin bankalar ve sanal pazaryerlerinin ölçek temelinde rekabetçi olmalarını gerektirecektir. Dijital ağların yayılması ile ölçeğe göre azalan getiri söz konusu olabilmektedir. Ek bir müşteri sıfır maliyete sahip ve network etkisi ile daha yüksek katma değer yaratıyor. Örneğin Google reklamların % 90’ ını kontrol ediyor, Facebook mobil sosyal trafiğin % 77 sini kontrol ediyor, Amazon e-kitap piyasasının % 75’ine sahiptir. Platform temelli işler kullanıcılarını güçlendirirken, bazı bölgelerde ölçeğe dayalı rekabeti tehdit ediyor, bu rakipler ile rekabet etmeleri güçleşiyor (ADB, 2017).

Pek çok makine/aygıt internet ile bağlantılı olduğu için siber ataklara maruz kalmaktadır.  Ülkeler ne bölgesel ne de ulusal düzeyde bu konuda aşama kaydedemediler. Yapılan araştırmalar siber suçların maliyetinin 375 milyar ile 575 milyar dolar arasında değiştiğini göstermektedir (ADB, 2017).

Küresel Ekonomi İçin Ne Yapılabilir ?

Küresel işbirliği bu anlamda önemli, çünkü gelişmelerin sınırları yoktur. Riskleri ve fırsatları yönetmede şu konular önemli olabilecektir;

Veri sanayi devriminin temelidir, bilginin sınırlar arasında transferi/geçişi veriyi önemli yapmaktadır. Bireyler, şirketler ve hükümetler bilgiye ulaşırlarsa 4. Sanayi devriminin faydalarından o derece yararlanabilirler. Farklı veri tiplerinin birleştirilmesi ekonomik ve sosyal yararlarını artıracaktır. Veriye ulaşımın engellenmesi ise tam tersi bir durum yaratacaktır. Veri akışı nasıl teşvik edilebilir ?, bu konuda çaba gösterilmelidir. Öte yandan, bilginin paylaşılmasında bireylerin sağlık ve finansal durumlarına ilişkin veriler için sorun oluşabilecektir. Gizlilik ve güvenlik politikası belli bir yere bağlı olmamalı ki, bu konuda kurallar/protokoller getirilmeli ve böylece bilginin kullanıldığı her yerde dikkat edilebilsin. (ADB, 2017)

Ticaretin karakteri fizik mallardan sanal mallara doğru değişmektedir. Özellikle medya ürünleri kitap, müzik ve filmlerde bu gözlenmektedir. Üretim ve ticaret ilişkin standartlar belirlenmeli ve düzenlemeler yapılmalıdır. Sınır ötesi ticaret, hizmetler ticaretinin gelişimiyle de değişmektedir. Sağlık bakımı gibi. Örneğin Kamboçyalı bireyler, Filipinlerden akıllı telefonlar vasıtasıyla sağlık hizmetlerinden yararlanıyor. Bu durum bölgesel olarak hizmet standartlarının geliştirilmesini ve aynı zamanda yönetişiminin geliştirilmesini gerektirmektedir. Kurallara uyum ve şeffaflık da önemlidir (ADB, 2017).

Bankalar, ödeme sistemi sağlayan firmalar, online pazaryerleri, lojistik hizmet sağlayıcıları bölgesel ölçekte koordine edilmelidir. Network etkisinden ve ölçek ekonomisinden yararlanmak için küçük piyasalardan büyük piyasalara açılınmalı, ülkeler arasında hukuksal ve düzenlemeler uyumlaştırılmalıdır. Ürünler ve hizmetler online olunca hükümetlerin de vergileri toplaması bu modele göre yeniden şekillenmesi gerekmektedir. Dijital platformlara bağlı sınır ötesi ticaretin gelişimi, vergi kurallarının tanımlanmasında bölgesel ihtiyacı artırmaktadır.

İnovatif KOBİ’ler ve start up’lar, 4. Sanayi devriminin fırsatlarından yararlanmada kritik önemdedir. Pek çok ülke ulusal düzeyde bu tür inkübatörlere sahip olsa da bölgesel/küresel düzeyde bir oluşuma ihtiyaç bulunmaktadır. Böylece ülkeler farklı kültür ve toplumlardan etkilenerek yeni değerler yaratabilirler. Sanayi devriminin getireceği iş kayıpları, eğitimin dönüşümünü de gerektirmektedir. Vasıf, sadece teknik yeterliliğe sahip olmamalı, aynı zamanda yaratıcı ve problem çözmede inovatif olmalıdır. Bu anlamda yetişkinlerin eğitimi, hayat boyu eğitim uygulamaları yaygınlaştırılmalıdır. Hem bölgesel hem de ulusal düzeyde bu eğitimler gerçekleştirilmelidir. Online eğitim sınır ötesindekiler için fırsatlar yaratacaktır. Ülkelerarası profesyonellerden oluşan networkler bu anlamda yararlı olabilecektir (ADB, 2017).

4. Sanayi devriminin fırsatlarını yakalamak yüksek vasıflı işgücü ile mümkün olacaktır. Bu açıdan bilim adamlarının IT personellerinin mobilitesi önemli olacaktır. Bu anlamda “karşılıklı tanıma anlaşmaları” genişletilebilir(ADB, 2017). Programlar aracılığı ile dil ve kültürel engellerin önüne geçilebilir. Bireyler artık şirketler için değil kendileri için çalışıyorlar, “human cloud” olarak adlandırılıyor bu durum. Paylaşım ekonomisi de bu bireylere inanılmaz fırsatlar sunuyor. Bu anlamda küresel/bölgesel olarak veri yönetimi, vergilendirme ve sosyal koruma bu anlamda önemli olacaktır.

Kaynakça

ADB-WEF, (2017) “ASEAN 4.0 :What Does the Fourth Industrial Revoluation mean for regional economic integration”, World Economic Forum and Asian Development Bank.

Schwab, K. (2016). Dördüncü Sanayi Devrimi, World Economic Forum, Optimist Yayınları. Çev. Zülfi Dicleli.İstanbul.

Stefanuk, A(2021), “Industry-4-0-and-its-impact-on-the-financial-services”https://fintechweekly. com/magazine/articles/industry-4-0-and-its-impact-on-the-financial-services[20.04.2021]

UNIDO  (2019). Bracing New Industrial Revoluation : Elements of Stratejik Response Discussion Paper, Vienna.