DAĞLIK KARABAĞ SORUNU’NUN AZERBAYCAN VE ERMENİSTAN EKONOMİSİNE ETKİSİ

Yusif HAJİYEV

Kastamonu Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler – Lisans Öğrencisi

1988 yılında başlayarak 32 yıl süren Dağlık Karabağ sorunu, 27 Eylül 2020`de başlayan “44 günlük savaş”la Azerbaycan’ın kesin zaferi ile bitmiştir. 26 yıl Karabağı işgal altında tutan Ermenistan, bölgede kukla bir devlet olan Dağlık Karabağ Cumhuriyetini kurmuştur. Ermenistan’ın Karabağ sorunu ile ilgili dış politikasının büyük bir kısmını Dağlık Karabağ Cumhuriyetinin tanınması oluşturmuştur. Fakat bu tanınma hiç bir zaman gerçekleşmemiş, Dünya, Karabağ’ı Azerbaycan’ın ayrılmaz bir parçası olduğunu kabul etmiştir. BM Güvenlik Konseyi tarafından kabul edilen kararnameler bölgenin Azerbaycan toprağı olduğunu pekiştirmiştir.

Ermenistan’ın işgalci siyaseti sonucunda  doğusunda ve batısında yerleşen Azerbaycan ve Türkiye, Ermenistan ile olan ilişkileri kesmiş  ve sınırlar kapatılmıştır. Bu durumda Ermenistan’ın bölgedeki coğrafi konumuna bakarsak sadece Gürcistan ve İran’la sınırları açık kalmıştır. Hiçbir doğal zenginliği bulunmayan Ermenistan tamamen bağımlı bir devlet haline gelmiştir. Bu durum ülke ekonomisine etki göstermiştir. Ülkenin hiçbir alanda gelişmiş olmaması halkın yaşam standartlarını büyük bir ölçüde etkilemiştir bölgedeki savaş riskini ve ekonomik durumu göz önünde bulundurursak ülkenin istikrarsız bir devlet konumuna sahip olduğunu göre biliriz. Bu sebepten de ülkeye olan yabancı yatırımların sayısı azalmıştır. Ülkede artan işsizlik yolsuzluk ve sefalet sonucunda Ermenistan’da beyin göçünün gerçekleştiğine şahidiz.

2011 yılı nüfus sayımına göre Ermenistan nüfusu 3.018.000 kişiydi fakat 2020 yılı nüfus sayımına göre bu rakam 2 milyona kadar gerilemiştir bu da ülkedeki istikrarsızlığın, yolsuzluğun ve sefaletin bir sonucudur. Yanlış dış politika sonucunda kapanan doğu ve batı sınırları sebebi ile Ermenistan, Azerbaycan petrolünden ve gazından mahrum kalmakla beraber batısında yer alan Türkiye’nin  gıda, tekstil ve sanayi  yatırımından da mahrum kalmıştır.  Kuzeyinde bulunan Gürcistan’ın ticaret yolu ile Rusya ile ticari ilişkiler kurulmuştur. Fakat 2008 yılında patlak veren Rusya-Gürcistan savaşı Ermenistan’da da büyük etki bırakmıştır. Coğrafi şartlar gereği Gürcistan’dan Rusya’ya bağlanan bu yol kış mevsiminde kullanılamaz bir hale geliyor.

Ekonomiyi etkileyen başka bir husus da işgal yıllarında Ermenistan’ın Karabağ’da yasadışı üretim faaliyetleri olduğunu görebiliriz Kelbecer ve Zengilan altın yataklarından çıkarılan altınlar Dünya pazarlarında satılmakta idi. Bununla yetinmeyen Ermenistan Karabağ’da ekolojik felaketler gerçekleştirmekten çekinmiyordu. Şuşa arazisinde bulunan Tophane ormanı Zengilan’da Kelbecer’de ve Cebrail’de bulunan ormanlar yok edilerek  bölgede ekolojik felaketlere davetiye çıkarmıştır.  Karabağ sorunu Ermenistan’a  aslında hiçbir şey kazandırmamış, ülkenin kalkınmasına büyük bir engel olmuştur. Ermenistan bugün Dünya da istikrarsız ve ekonomik açıdan güçsüz bir ülke olarak tanınıyor.

Birinci Karabağ savaşı yıllarında  Azerbaycan, dönemin iktidarı tarafından izlenilen yanlış dış politika sebebinden  ülkede ekonomi, siyasi istikrar ve ordu sistemi çökmüştü. 10 Ekim 1993 yılında iktidara gelen Haydar Aliyev, Ülkede reform hareketi başlattı. İlerleyen yıllar içerisinde Azerbaycan ekonomik düzeyde yükselişe geçmiş, ülkede siyasi istikrar sağlanmış ve profesyonel ordu sistemi kurulmuştur. Doğal zenginliklerle var olan Azerbaycan topraklarından çıkarılan petrol ve gazın Dünya pazarlarına kazandırılması sonucunda Azerbaycan’da ekonomik yükseliş görülmüştür “Yüzyılın Antlaşması” ile başlanan bu yolda Azerbaycan halen güçlü bir şekilde yükselmeye devam ediyor.

Bugün Azerbaycan ekonomik siyasi ve refah bakımından bölgenin en güçlü devleti konumundadır. Azerbaycan petrol ülkesi olduğu için ihracatının büyük bir hissesinin petrol ve petrol ürünleri oluşturmaktadır Azerbaycan hükumetinin karşısına koyduğu en büyük hedeflerden birisi de ülkede petrol dışı sektörün güçlenmesi ve petrol dışı sektörü ürünlerinin ihracatıdır. Bu dönemde Azerbaycan’a Karabağ’ın ne kadar gerekli olduğunu görebiliriz. SSCB verilerine göre Füzuli bölgesinde 100 bin ton üzüm üretilmekte idi. Ağdam pamuğu, Kubadlı ise hayvancılıkla meşhur idi. Şuşa bölgesi ise ormanları ile meşhurudur. Genel olarak değerlendirildiğinde Azerbaycan tahılın %14.3`ü üzümün %31.5`ini, etin %14.5, sütün %17.1`i yünün %19.3`ü işgal edilen bölgelerde üretilmekteydi. Bu verilerden de gördüğümüz gibi Karabağ bölgesi Azerbaycan için potansiyel petrol dışı sektör alanıdır.

Sonuç olarak, son 15 yılda Azerbaycan’ın ekonomik düzeyde yükselmesi ve devletin güçlenmesi sayesinde Azerbaycan dünya kamuoyunda rağbet beslenen ve saygı değer bir ülke olarak öne çıkmaktadır. Son 10 yılda yapılan uluslararası anlaşmalar sayesinde ülkeye birçok yabancı yatırım girmiştir. Ülke içi istikrarın güçlü olması ve doğru siyasi izlemelerle bugün Azerbaycan Güney Kafkasya’nın en güçlü ülkesi konumundadır. Ermenistan ise ekonomik olarak küçülmeye devam eden bir ülke sıfatında karşımıza çıkıyor. 44 günlük savaşın ardından Ermenistan’ın teslim olması ile sonuçlanan 10 Kasım antlaşması ile Dağlık Karabağ sorunu büyük oranda çözüme ulaşmıştır. Bu sorunun tam çözüme ulaşması ise ülkelerinin bu antlaşmaya sadık kalması ile alınabilir. Bölgede barışın temin edilmesi bölge ülkelerine büyük fayda sağlayacaktır. Nitekim Ermenistan`ın durumunu göz önünde bulundurursak eğer barışın sağlanması, Ermenistan için de büyük önem arz etmektedir. Azerbaycan ise yıllardır hasretin de olan topraklara kavuşarak hem 1 milyona yakın mülteciyi kendi evlerine yerleştirecek hem de Karabağ`ın turizm, ekonomik potansiyelini kullanarak gücüne güç katacaktır. Vatana dönüş kapsamında kurulan birçok proje bölgenin kalkınmasında büyük pay sahibi olacaktır. Dağlık Karabağ sorunu Azerbaycan sınırları içerisinde çözme ulaşması gerekmekte idi ve bu çözüme ulaştı. Tarihi adalet yeniden sağlandı.